TRABLUS (AA) – AYDOĞAN KALABALIK – İtalya, 1911 yılında Libya topraklarını işgal etmeye başladığında karşılaştığı beklenmedik direnişin ardından yaşanan olaylarda binlerce kişiyi ıssız adalara sürgüne yolladı. Bu adalara gönderilen ve hayatını kaybedenler için Libya Dışişleri Bakanlığı nezdinde bir rapor hazırlanacağı açıklandı.
Libya tarihinde, Osmanlı Devleti'nin de o dönem Libyalılara destek verdiği, Mustafa Kemal Atatürk gibi bazı subayları direnişin organize edilmesi için gönderdiği biliniyor. Ömer Muhtar başta olmak üzere birçok direnişçi İtalyan işgaline karşı verdiği mücadele sırasında idam edilirken, yüzlerce kişi de esir alınarak İtalya’ya götürüldü ve ağır şartlar altında çalıştırıldı.
Bu esirlerin birçoğu ülkelerine bir daha hiç dönemedi; zorlu şartlar nedeniyle hayatını kaybedenler İtalya’da sürgün edildikleri adalarda defnedildi.
Libya Tarihi Araştırmalar ve Arşiv Merkezi tarafından yayımlanan açıklamaya göre, İtalyanların Trablus’a denizden çıkarma yaptıkları 23 Ekim 1911'deki Kıyı Harbi ve sonrasında Libyalı savaşçıları ve kanaat önderlerini İtalya’ya sürgüne göndermeye başladı.
İtalyanlar, ilk sürgünü Pianosa Adası’na (Tremiti) yaptı. 26 Ekim 1911'de aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu farklı yaş gruplarından oluşan 595 Libyalı sürgün edildi. Sonraki süreçlerde bu sürgünler devam etti.
Dönemin İtalya Başbakanı Giovanni Giolitti, Trablus Komutanı General Carlo Caneva’ya gönderdiği telgrafta, Pianosa Adası'na 400 direnişçiyi gönderebileceğini, oradaki hapishanelerin bu sayıyı alacak kapasitede olduğunu iletti.
– Sürgünlerin en yoğun yapıldığı yıllar
İlk sürgünler, 1911 yılında gerçekleştirildi. Sürgünlerin ikinci en yoğun yapıldığı dönem ise 1915-1922 yılları oldu. Tarihçiler, 1931-1943 yılları arasını ise üçüncü ve son dönem olarak zikrediyor.
İlk sürgün dönemlerinde Libyalı mücahitlerin direnişlerini kırmak için ele geçirilen bütün savaşçılar önce hapse atıldı. İdamların tepki çekmesi ve direnişi daha da artırmasının ardından savaşçılar, ıssız İtalyan adalarına sürgüne gönderildi. Tarihçilere göre, gönderilenlerin kayıt işlemleri bile yapılmadığı gibi yolculuk sırasında ölenler denize atıldı.
Libya arşivlerine göre, 5 bin civarında Libyalı İtalya’ya sürgün edildi. Libyalıların sürgün edildiği adalarda hayat şartları çok zordu ve gönderilenlerin çoğu, erken yaşlarda yakalandıkları hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetti.
– Libyalıların en fazla sürgün edildiği ada: Ponza
Ponza, İtalya’da o dönemlerde siyasi ve ahlaki suçlardan yargılanan mahkumların gönderildiği, yüksek tepelerin bulunmaması nedeniyle rüzgar ve fırtınalara maruz kalan bir ada olarak biliniyor.
Ponza Adası'ndaki sürgün günlerinde Libyalıların hayat şartlarıyla ilgili İtalyan müfettişlerin hazırladıkları raporlara göre, "soğuk kış günlerinde kendilerine sadece bir battaniye verildiği için epey zorluklar çeken sürgündekilerin yiyecekleri makarna, ekmek ve soğandan" oluşuyordu.
Raporlarda, mahkumlara belirlenen miktardan çok daha az yiyecek verildiği bunun sebebinin de "hapishane müdürü, doktor ve yemeği getiren kişilerin iş birliği yaparak mahkumların yiyeceklerini çalmaları olduğu" ifade ediliyordu.
O dönem müfettişlerin raporlarından sonra mahkumların bir bölümü Ustica Adası'na nakledildi. Bu sevkte, adada çeşitli hastalıklara yakalanan ve ölenlerin sayısının artması da etkili oldu.
– Libya Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Ponza Adası'nı ziyaret etti
Libya Dışişleri Bakanlığı Dış Basın Kurumu Müdürü Ahmed el-Erbid geçen ay sonunda İtalya’nın Ponza Adası'na giderek orada incelemelerde bulundu.
AA muhabirine ziyarete ilişkin konuşan Erbid, İtalyanlar tarafından sürgün edilen ve bir daha ülkelerine dönemeyenlerin mezarlıklarının bulunduğu Ponza’ya giderek, oradaki mezarlıkları inceleme fırsatı bulduklarını kaydetti.
Libyalıların en fazla sürgün edildiği Ponza’ya, orada defnedilen Libyalıların hatıralarına daha iyi sahip çıkmak ve atılacak adımları değerlendirmek için gittiklerini aktaran Erbid, ziyaret çerçevesinde Dışişleri Bakanlığına kapsamlı bir rapor sunacağını söyledi.
Libyalı gazeteci Muhammed Ertima ise dedesinin dedesi Abdusselam Ertima Salği’nin başkent Trablus’un 100 kilometre batısındaki Esabia bölgesinde İtalyanlara karşı savaştığı için İtalya Sömürge Bakanlığı tarafından 14 Haziran 1915'te alınan kararla adalara sürgün edildiğini anlattı.
Salği'nin bir müddet sürgünde kaldıktan sonra adalardan bir şekilde kurtularak tekrar Libya’ya döndüğünü anlatan Ertima, döndükten bir müddet sonra onun, İtalyanlar tarafından yakalanarak arkadaşı Muhammed Meşluh ile Libya’da idam edildiğini aktardı.
– Ulusal Mutabakat Hükümeti de konuyu gündeme getirmişti
Başbakanlığını Fayiz es-Serrac’ın yaptığı Ulusal Mutabakat Hükümeti döneminde de İtalya adalarındaki Libyalıların hatıralarını yad etmek hedefiyle çalışma başlatılmıştı.
Dönemin Dışişleri Bakanı Muhammed Seyyale, Bakanlık nezdinde bir komisyon oluşturarak, "Libya tarihinin bir parçası olan sürgünde hayatını kaybedenlerin mezarlarının belirlenmesi ve hatıralarına sahip çıkılması" hedefiyle anıt mezar yapılması için harekete geçmişti.
News
